Oltin nanotanachali burun spreyi: miyani davolashda yangi davr
E’lon qilingan sana: 2025-yil 15-oktabr
Nashr qiluvchi: MACKGOLD | OBSIDIAN CIRCLE
Geosiyosat va tabiiy resurslar bo‘yicha strategik bo‘lim
www.mackgold.com
Università Cattolica del Sacro Cuore (Muqaddas Yurak Katolik Universiteti) va Fondazione Policlinico Universitario A. Gemelli IRCCS klinik markazining italiyalik olimlari tomonidan amalga oshirilgan ilmiy kashfiyot allaqachon neyrotexnologiya va nanotibbiyot sohasida o‘n yillikdagi eng muhim yutuqlardan biri sifatida e’tirof etilmoqda. Olimlar miya to‘qimalariga dori yetkazib berishning noyob usulini ishlab chiqdilar: bu usulda litiy ionlarini tashuvchi oltin nanotanachalar qo‘llaniladi. Bu laboratoriya eksperimentigina emas — bu real texnologiya bo‘lib, Advanced Materials jurnalida nashr qilingan va xalqaro patent bilan himoyalangan.
Innovatsiyaning mohiyati shundan iboratki, litiy — bipolyar buzilish va bir qator neyrodegenerativ kasalliklarni davolashda qo‘llaniladigan taniqli psixotrop preparat — endi og‘iz orqali emas, balki burun orqali, aerozol ko‘rinishida yuboriladi. Litiy tabletka shaklida samarali bo‘lsa-da, uzoq muddatli qo‘llanilganda buyrak va qalqonsimon bez faoliyatiga zarar yetkazadi; foyda va zarar o‘rtasidagi terapevtik farq juda tor. Yangi usul preparatni to‘g‘ridan-to‘g‘ri miyaga yetkazadi, bu esa umumiy qon aylanishini chetlab o‘tib, xavflarni keskin kamaytiradi va ta’sirni aniqroq yo‘naltiradi.
Ushbu texnologiyaning asosiy elementi — o‘lchami taxminan ikki nanometr bo‘lgan oltin nanotanachalar. Oltin tasodifan tanlanmagan: u biologik jihatdan mos, kimyoviy barqaror va hujayra tuzilmalariga zarar yetkazmasdan ionlarni tashishga qodir. Nanotanachalar glutationga asoslangan biologik mos qobiq bilan qoplangan bo‘lib, bu ularga burun shilliq qavati va gematoensefalik to‘siqdan o‘tish imkonini beradi. Miyada bu zarrachalar litiy ionlarini lokal tarzda chiqaradi, u esa GSK-3β fermentini inhibitsiya qiladi — bu ferment Alzheimer kasalligi, bipolyar buzilish va neyronlarga virusli zarar yetkazilishida asosiy omillardan biridir.
Hayvonlar ustida olib borilgan tadqiqotlar ta’sirli natijalar berdi. Alzheimer modeli o‘rnatilgan sichqonlarda burun orqali yuborilgan preparat xotirani tikladi, kognitiv reaksiyalarni yaxshiladi va neyron degeneratsiyasi belgisi hisoblangan fosforillangan tau-oqsil miqdorini kamaytirdi. Shu bilan birga, qon plazmasida litiy miqdori oshmaganligi aniqlanib, uning lokal ta’sirga ega ekanligi tasdiqlandi. Miyada yallig‘lanish, toksiklik yoki glial faollik belgilari kuzatilmadi.
Loyiha rahbarlari — fiziolog Roberto Piacenti, kimyogarlar Antonio Buonerba va Alfonso Grassi — ushbu yangi texnologiya litiyning ijobiy ta’sirini o‘n barobar kam dozada ta’minlay olishini ta’kidlashdi. Bu usul nafaqat davolash, balki Alzheimer kasalligi va GSK-3β fermenti bilan bog‘liq boshqa patologiyalarni oldini olish imkonini ham ochadi. Shuningdek, bu texnologiya boshqa dorilarni — antivirus, yallig‘lanishga qarshi, antipsixotik vositalarni — miyaga yetkazish uchun ham moslashtirilishi mumkin.
Olimlar tanlagan burun orqali yuborish yo‘li zamonaviy farmakologiyaning eng istiqbolli yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Burun shilliq qavati hid sezuvchi yo‘llar orqali markaziy asab tizimi bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘langan, bu esa preparatlarning miyaga kirishini to‘sib turuvchi gematoensefalik to‘siqni aylanib o‘tishga imkon beradi. Oltindan tashuvchi sifatida foydalanish jarayonni nazorat ostida va oldindan bashorat qilinadigan qiladi: u barqaror, fermentlar bilan reaksiyaga kirishmaydi va faol moddani uzoq vaqt ushlab tura oladi.
Bu kashfiyot tibbiyot imkoniyatlarini kengaytiribgina qolmay, balki qimmatbaho metallar qanday qilib zargarlik vitrinalaridan hayotiy texnologiyalarga aylanishini ham namoyon qiladi. Agar ilgari oltin boylik va qudrat ramzi bo‘lgan bo‘lsa, endi u nozik neyroterapiya vositasiga aylanmoqda. Uning atom tuzilmasi, aks ettirish qobiliyati va kimyoviy inertligi farmakologiya va fiziologiya o‘rtasidagi ideal vositachiga aylantiradi.
Yaqin yillarda Katolik universiteti jamoasi klinikagacha bo‘lgan sinovlarni yakunlab, insonlarda klinik tadqiqotlarga o‘tishni rejalashtirmoqda. Shu bilan birga, oltin asosidagi tashuvchilarni qo‘llash doirasini kengaytirish — ayniqsa virusli ensefalit va gerpes infeksiyalarining oqibatlarini davolash bo‘yicha — tadqiqotlar olib borilmoqda. So‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra, bunday infeksiyalar demensiyaning rivojlanishiga olib kelishi mumkin.
Bu soha allaqachon “neyromeditsinaning oltin davri” deb atalmoqda — bu yerda oltin endi metafora emas, balki kelajak materiali sifatida namoyon bo‘lmoqda. Ehtimol, ming yillar davomida qudrat va boylik belgisi bo‘lgan ayni shu metall endi xotirani tiklash va ongni saqlab qolish timsoliga aylanadi.